1986 was een magisch jaar voor fans van Stephen King. Niet omdat de literaire grootmeester op de blaren moest zitten na “Maximum Overdrive”, zijn enige uitstap als filmregisseur die nog steeds geboekstaafd staat als een van de meest knullige horrorfilms ooit. Maar uiteraard omdat in dat jaar “It” verscheen, zijn tweeëntwintigste boek en nog steeds de duizend pagina’s tellende klassieker onder de duizend pagina’s tellende klassiekers. Voor velen was dit de eerste kennismaking met het genie van King. Vooral tieners doken onbevlekt in Kings oeuvre met dit boek dat zich voor meer dan de helft afspeelt in de leefwereld van de gemiddelde vijftienjarige Amerikaanse voorstadstiener. Een meesterwerk waaraan King maar liefst vijf jaar lang had geschreven en waarin hij heel wat persoonlijke demonen aanpakte.

Ruw aan de haak gewogen is “It” een volbloed horrorepos: dat heb je nu eenmaal met boeken waarin zowel een moordende clown als een gigantische vleesetende spin opduiken. Wie verder leest dan de paragrafen lang zijn, merkt echter dat “It” in de eerste plaats een coming of age-epos is waarin de echte gruwel gewoon uit het dagelijks leven komt. Tieners die worden opgejaagd en neergemept door sadistische leeftijdsgenoten, ouders die uitblinken in afwezigheid of mishandeling en ander mensonterend kwaad blijken duizend keer gruwelijker te zijn dan figmenten van de fantasie. Toch trekt deze langverwachte verfilming in zijn marketingcampagne ongegeneerd de rasechte horrorkaart: uiteraard gaat clown Pennywise die vanuit de riolen van Derry de plaatselijke kinderen een kopje kleiner maakt en daarbij de angsten van zeven tieners cultiveert daarbij met de meeste aandacht lopen.

“It” werd in 1990 al eens verfilmd. Niet voor de bioscoop, maar als drie uur durende miniserie. Onevenwichtige acteerprestaties en een ontoereikend budget zorgden er echter voor dat die televisieversie het boek geen eer aandeed. Ook al omdat meer dan de helft van de roman gewoon was weggeknipt. Toch werd het een cultreeks, vooral omdat Tim Curry een iconische versie van Pennywise wist neer te zetten. Bill Skarsgard gaat daar in deze nieuwe “It” vlot over met ettelijke bakken en pakken sadistisch gegrijns. Het belangrijkste verschil zit hem vooral in de structurele aanpak. In Kings roman liepen twee tijdvakken door elkaar: eind jaren vijftig en midden jaren tachtig. In de verfilming lopen de tijdperken niet door elkaar: deze film toont enkel de gebeurtenissen met de kinderen, hun volwassen jaren zijn behouden voor wat “It Chapter 2” moet worden. Belangrijkste verschil: de kinderjaren situeren zich ditmaal niet in de jaren vijftig, maar in de jaren tachtig. De volwassen jaren zullen zich afspelen in de huidige tijd.

Oorspronkelijk ging Cary Fukunaga (die het integrale eerste seizoen van “True Detective” regisseerde) “It” adapteren. Na een preproductieperiode van zes jaar hield Fukunaga het echter voor bekeken omdat hij zijn afwijkende visie niet verkocht kreeg aan de producenten. Waarop het project werd overgenomen door Andy Muschietti (“Mama”). Die brengt de sleutelscènes van het boek accuraat in beeld, en hij doet zichtbaar zijn best om de fans van het boek niet respectloos opzij te schuiven, maar hen te geven wat ze willen: een verfilming die de roman eer aandoet. En dat krijgen ze ook, zij het aan de oppervlakte.

Door te trouw te willen zijn aan de letter, levert Muschietti als het ware een verharrypotterisering van Kings roman af. Sleutelscènes worden met de nodige egards behandeld, de invloed van het proza wordt wel degelijk gevoeld, maar de fijnere details of onderlinge samenhang tussen gebeurtenissen en karakterinteracties haalden de vertaalslag vaak niet. Wat we krijgen is een schematische cinematografische invulling die netjes de sfeer van het boek oproept, maar niet diep genoeg weet door te dringen in het hart en de ziel. Bovendien speelt de gruwel op veilig: Skarsgards nachtmerrie-incarnatie als moordende clown mag er dan wel kloef op zijn, de fantasy-elementen uit het boek worden hier toch teveel gevisualiseerd met repetitieve afdankertjes uit “The Conjuring”-stal en vaak mechanisch ogende CGI.

Het is en blijft opvallend dat het onvolprezen oeuvre van King op het scherm het best gedijt bij cineasten die er visceraal hun eigen ding mee doen (zoals Brian De Palma in 1976 deed met “Carrie”) of bij filmmakers die de kunst verstaan om voluit in te zetten op de menselijke tragiek die King als geen ander weet te brengen (Rob Reiners “Stand By Me” en Frank Darabonts onvolprezen triptiek “The Shawshank Redemption”, “The Green Mile”, “The Mist”). “It” drijft de goede richting uit, maar mist de cruciale onderstroom die bovenstaande heren wel wisten te beheersen.